Ebook ‘De jaren’ is een uniek op schrift gesteld tijdsdocument van 1941 tot het begin van de nieuwe eeuw
Tijd en geheugen als onverbrekelijke innerlijke eenheid. Als mens ben je, anders dan een dier, een wandelend brokje herinnering. Zie het geheugen als een snack dat vanaf de geboorte in omvang toeneemt. Smakelijk ligt te wachten tot de bezitter erin bijt. Het zich al dan niet laten bekomen van de verorberde spijs. Het vermogen tot herinneren als hapklare bezigheid. De binnenste bitterbal zich vullend met fraaie en minder fraaie gedachtenissen en hersenspinsels geschraagd door het chaotische in de hersens opgeslagen archief van een leven. Of zoals een bekend Duits filosoof het zei: De voor- en nadelen van de geschiedenis.
Bijvoorbeeld de persoonlijke geschiedenis van een mens in combinatie met die van de grote allesomvattende gebeurtenissen op wereldschaal. Maar natuurlijk ook lokaal. Tot het laatste hapje ervan is genomen, al dan niet overgoten met een smeuïg melancholisch sausje. Waarbij er van een afgerond geheel aan memento’s geen sprake is. Meer het losse brokken werk dat als een handvol snippers de lucht in wordt geworpen bij het uitblazen van de laatste ademtocht. Wanneer en waar dan ook. Een schat aan woorden en beelden weg dwarrelend op de wind van de tijd.
Zoals dat van Frankrijk gedurende een kleine zestig jaar. Te boek gesteld door ene Annie Ernaux in De jaren. De periode beslaand van 1941 tot en met het begin van de nieuwe eeuw. Niet echt in verhaalvorm, maar losse fragmenten, wat het juist zo interessant maakt. Geen keurslijf van een samenhangende vertelling over de handelingen en persoonlijkheidsontwikkeling van een of meerdere personages, meestal in relatie met hun omgeving. Nee, losse flarden. Met flink wat witruimte tussen de regels.
Inmiddels het handelsmerk van de tachtigjarige schrijfster. Gezien de leeftijd een wandelend archief van de vorige en ook een beetje van deze eeuw. Vandaar ook de titel: De jaren. Het in gewicht toenemende omhulsel aan maanden, dagen, minuten en uren. Door haar en ieder ander mens getorst over het hobbelige slingerpad des levens. Soms fier rechtop lopend, maar ook met gebogen schouders vanwege de zwaarte van het zich ophopende aan ondervinding en de ermee gepaard gaande emotie. Voorspoed en tegenslag, van het één soms meer dan van het ander. Maar altijd in combinatie met elkaar. Want een beetje leven gaat een mens nu eenmaal niet in de koude kleren zitten. Het bewustzijn daarvan als gift en gezel tegelijk. Interessant gegeven hierbij is het onveranderlijke van een vroeger, heel vroeger, en het veranderlijke nu.
De jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw toen alles veel meer leek vast te liggen, verankerd in de traag voortkabbelende tijd. Terwijl in het huidige tijdsgewricht verandering is uitgegroeid tot een waarde op zichzelf. Alles moet telkens anders, flitsend. Met soms een weerbarstig element zoals het fenomeen van retro en hipster. Een modieus, maar volstrekt zinloos op de rem staan van het ‘nu’, gedomineerd door internet en smartphone.
Ik bedoel wie weet nog hoe een ouderwetse telefooncel eruit ziet, zo eentje waar een kwartje ingeworpen moest worden om via een draaischijf verbonden te worden met vriend of vriendin. Of een postkantoor. Ook al zo’n snel uit het geheugen verdwijnende instelling bestierd ooit in lang vervlogen tijden door de PTT (Post Telegraaf en Telefoon). Dat heet nu KPN dat zich vol ijver heeft geworpen op het aan de man brengen van 5G.
Inmiddels is ook de elektrische auto aan een onweerstaanbare opmars bezig. Dus het tankstation voor fossiele brandstof zal binnen enkele jaren dezelfde weg op gaan als het postkantoor. Mogelijk overlevend als snackhalte met een x aantal oplaadpalen. Die zelf ook ooit weer tot een grijs verleden zullen gaan behoren. Door Ernaux in De jaren tot in detail beschreven: het overlappen van episodes. Iets waarbij ze niet over één nacht ijs ging.
De basis van het boek zijn aantekeningen die ze gedurende twintig jaar maakte. Telkens opnieuw een opzet uitproberend voor het gieten van de vele gegevens in de juiste literaire vorm. Soms ook heel journalistiek beschrijvend van aard in het ebook De jaren. Bijvoorbeeld het tot in detail onder woorden brengen van foto’s en filmbeelden, video, uit haar eigen leven.
Dit tegen de achtergrond van de maatschappelijke ontwikkelingen van die tijd. In Frankrijk dus, want daar is ze geboren als kind in een arbeidersgezin in Normandië. Haar ouders werkten zich op tot kleine middenstanders en hadden een soort drogisterij waar ook sterke drank werd geschonken. Ondanks haar bescheiden afkomst wist ze het te schoppen tot lerares. Ze werd zwanger en onderging een illegale abortus.
In die tijd niet bepaald ongebruikelijk in het katholieke Frankrijk waar ongetrouwde zwangere vrouwen met de nek werden aangekeken. Door Ernaux meeslepend beschreven in Het voorval uit 2000. In dit boek, maar ook in De jaren, geeft ze een scherp beeld van het toenmalige Frankrijk. Een schrijfster met een bijna panoramische blik voor het vastleggen van de lotgevallen van haar generatie. Met meer distantie dan in haar vorige boeken. Over zichzelf spreekt ze bijvoorbeeld in de derde persoon. Het maakt het verhaal zowel indringend als afstandelijk. Wat haar tot in universitaire kringen de nodige bewonderaars bezorgde. Ze kreeg zelfs in 2014 een eredoctoraat toegekend. Ten teken dat de idealen waarvoor ze vocht inmiddels voor een deel zijn verwezenlijkt.
Het andere deel is ergens in de tijd blijven steken. De steeds hoger wordende berg aan idealistisch afval. Iets waar iemand als Michel Houellebecq over kan mee praten. Z’n roman Elementaire deeltjes is een afrekening met de hoogdravende jaren zestig van de vorige eeuw. Dat is het minder bij Ernaux. Maar ook bij haar niet al te veel optimisme meer. Alleen dan vanuit een oogpunt van het tijdelijke en voorbijgaande van de jaren waarin een mens leeft. Niet wat betreft teloorgegane verwachtingen in de maalstroom van een leven. Dat verschilt van persoon tot persoon en van geheugen tot geheugen.
De jaren is bij Bol.com te koop voor €12,99
Selexyzebooks