Ontlezing doet het gedrukte boek op den duur verdwijnen, terwijl de verkoop van ebooks juist stijgt. Vindt er een overstap plaats of is dat slechts schijn?
De moderne mens is steeds afhankelijker geworden van elektronische apparaten, zoals smartphones, laptops, pc’s en tal van andere informatiedragers. Daar kan naar hartenlust mee gebeld, gefotografeerd, gefilmd en ook op gewerkt worden. Het zijn de tastbare symbolen geworden van de overgang van het fysieke naar het digitale. Om bij het ebook te blijven: letters die niet meer gedrukt worden, maar worden afgebeeld op een scherm als virtueel resultaat van een serie nulletjes en eentjes.
Een door de befaamde Engelse wiskundige Allan Turing bedachte machinale werkwijze beter bekend als de naar hem vernoemde Turingmachine (1936). Het alfabet omgezet in series van twee getallen.
De door Turing gebruikte nullen en enen vormden de basis van wat nu gemeengoed is geworden in het op efficiënte wijze vastleggen en tevoorschijn roepen (toveren) van informatie. Iets dat hooguit overtroffen kan worden door de kwantumcomputer, waar druk aan wordt gesleuteld in de laboratoria wereldwijd. Met als grootste probleem het tot het absolute nulpunt afkoelen van een qubit (het om de kern van een atoom draaiende elektron als de nul en het eentje van de toekomst).
Zoals gezegd heeft de digitalisering ook z’n sporen nagelaten in het boekenbedrijf. Denk niet alleen aan de ontlezing, maar ook aan de opkomst van het ebook. En niet te vergeten dat van het audiobook. Dat het ebook wel eens in populariteit zou kunnen overtreffen in de nabije toekomst. Waarbij ontlezing dan overgaat in beluistering. Van de geloken ogen naar het luisterende oor om het een beetje plastisch uit te drukken. Met alle gevolgen voor de boekenbranche, van uitgeverij tot verkoper.
Maar waar men de ondergang van de fysieke boekenwinkel vele jaren geleden al voorspelde is deze nog steeds in vol bedrijf. Ondanks de veronderstelde ontlezing. In dit economisch gezien complexe proces van overleven is een hoofdrol weggelegd voor de smaak en de voorkeur van de lezer. Die kan immers kiezen tussen een ebook of audio-uitgave en een klassiek gedrukt exemplaar. Te bestellen via een website als Bol.com of kopen in de winkel zoals vroeger. Waarbij alle twee of drie manieren van doorgeven van de door de uitgever gebundelde informatie hun voors en tegens hebben voor de consument.
Wat men misschien niet zou verwachten is dat het eerste ebook verscheen ver voor er sprake was van een smartphone of zelfs tablet. Laat staan van een reader. Zo lanceerde de oprichter van Amazon, Jeff Bezos, begin jaren negentig al een ebook. Door hem zelf ontwikkeld als computeringenieur met visie. Die man is niet voor niks de rijkste mens op aarde financieel gezien. Net als Steve Jobs ooit begonnen met het buiten parkeren van de auto en de ontstane ruimte binnen gebruikt kon worden als kantoor en werkplaats.
Vandaar misschien dat dit soort wereldomspannende ondernemingen nooit in een land als het onze kon ontstaan, gewoon omdat de meeste bewoners van dit laag gelegen, eeuwig met ruimtegebrek kampende gebiedje geen garage hadden. On the road in Holland? De inpandige garage in het land van de onbegrensde mogelijkheden als het stukje woongenot bij uitstek om eens lekker aan het experimenteren en knutselen te slaan. Vandaar een bedrijf als Amazon en Apple. Plus heel wat bekende rockbandjes zoals Nirwana en een lokaal bekende Willy Wortel die de wereld ooit nog eens versteld zal doen staan met z’n vliegende fiets. Het gebroeders Wright effect, maar dan zonder verbrandingsmotor.
Wat betreft de eerste ebooks, die konden alleen op een klein zwart-wit schermpje gelezen worden. De reader die meer een persoonlijke digitale assistent was dan een apparaat om boeken op te lezen. De eerste echte reader werd pas in 2006 op de markt gebracht door Sony. Een jaar later gevolgd door Amazon. Hiermee werd een wereldwijde trend gecreëerd. Gedrukte bronnen konden worden omgezet in digitale bestanden.
Wat ook steeds massaler gebeurde. Met als gevolg dat steeds meer mensen deze uitgaves op hun smartphones, computers, tablets en readers gingen lezen. Vanuit ecologisch standpunt gezien een positieve ontwikkeling. Op een Kindle reader konden immers een paar duizend ebooks opgeslagen worden. Wat de kap van miljoenen bomen scheelde. Een ebook gelezen op een reader scheelde ook nog eens behoorlijk wat aan elektriciteit in vergelijking met een pc, laptop of smartphone. De groene pluspunten in het voordeel van de opkomst van het ebook in de strijd tegen de ontlezing.
Daar kan dan nog aan toegevoegd worden dat ebooks opgeslagen op een reader veel minder ruimte in beslag nemen dan een fysieke bibliotheek. Vooral van belang voor mensen met een wat krappe behuizing. Bovendien zijn gedrukte boeken als uitgestalde belezen geleerdheid ware verzamelaars van stof. Plus op vakantie of op zakenreis tamelijk omslachtig in het vervoeren ervan. Wat dat betreft is het ebook een hele uitkomst. Want een reader weegt tegenwoordig niet meer dan 200 gram.
Waar dan wel een enorme hoeveelheid leesvoer op kan worden geslagen. Een bieb van een paar duizend kilo aan kaften of meer. Gemak dient ook de lezende mens. Daarbij dan wel de vermelding dat een gedrukt exemplaar langer mee kan gaan. Hoe fragiel en kwetsbaar papier ook mag lijken, ebooks zijn dat ook. Want onderhevig aan de veranderingen op het gebied van de digitale media. De gebruikte formaten en de software kunnen vroeger of later wel eens flink veranderen. Of zelfs helemaal verdwijnen.
Men kan zich bijvoorbeeld in alle ernst afvragen wat er gebeurd wanneer Amazon geen Kindles meer in omloop brengt. Dat zal het eind van menig digitale bibliotheek betekenen. Of men zal deze moeten omzetten naar epub en een Kobo reader aanschaffen om het op te slaan. Het is bovendien maar helemaal de vraag of de volgende generaties aan lezers wel ebooks zullen gebruiken. Wat dat betreft is de opkomst van het luisterboek een teken aan de wand van mogelijk toekomstige nog veel ingrijpender veranderingen voor het consumeren van een tekst. Met papieren boeken doet dit er allemaal weinig toe. Die kunnen zelfs over duizend jaar nog wel ter hand genomen worden.
Feit is wel dat ebooks veel goedkoper zijn in de aanschaf dan een gedrukt boek. Men hoeft maar een blik op een site als Bol.com te werpen op de boekenafdeling om dit te zien. Het scheelt vaak meer dan de helft. Digitaal kan men dus voor minder geld veel meer lezen. Daar staat dan weer tegenover dat gedrukte boeken smaak en geur hebben. Wie heeft niet z’n neus diep in een pas gekocht boek gestoken voor het ruiken van de frisheid van ongelezen tekst? Ook het door een papieren boek bladeren is onderdeel van het leesgenot. Onmisbaar voor het een idee krijgen van de inhoud.
Bij een ebook is dat allemaal veel moeilijker, zo niet onmogelijk. Ook zijn papieren boeken gemakkelijker uit te lenen. Bij een ebook zal men dan de gehele reader uit handen moeten geven. Dit vanwege de DRM-beveiliging op een ebook. Technisch gesproken koopt men helemaal geen ebook, maar leent men dat van de uitgever. Van doorlenen is dan ook geen sprake. Of men zal de DRM-code onklaar moeten maken. Maar dan begeeft men zich als lezer op het glibberige pad van een illegale handeling.
Vanuit het oogpunt van de schrijver is het internet en het ebook ook een uitkomst. Het is veel gemakkelijker om zelf iets te publiceren tegen vrij lage kosten. Vroeger was men als schrijver afhankelijk van een uitgever die heel selectief te werk gingen. Daar is nu geen sprake meer van. Sterker de grote uitgevers nemen zelfs geen ongevraagde manuscripten meer aan.
Wat natuurlijk ook te maken heeft met de toenemende ontlezing. Welke ook weer door het internet en de smartphone in de hand wordt gewerkt. Kijken naar bewegende beelden geniet toch de voorkeur boven die van de stilstaande zinnen op een scherm. Helaas, het is niet anders. De mens in nu eenmaal een kijkdier. In het huidige mediale tijdsgewricht op de wenken bedient via bijvoorbeeld Netflix. Iets waar het ebook moeilijk tegenop kan bieden. Althans in de huidige vorm. Waarbij niet valt uit te sluiten dat er in de nabije toekomst interactieve ebooks zullen verschijnen. Met een meer actieve rol voor de lezer. Dit in de strijd tegen de toenemende ontlezing.
Conclusie.
De komst van het ebook heeft de boekenwereld op z’n kop gezet. Maar het gedrukte boek is nog steeds niet verslagen door z’n elektronische tegenhanger. Het hangt hooguit in de touwen. Maar heeft nog genoeg slagkracht voor een overwinning. Of een onbesliste uitkomst. Veel zal daarbij afhangen van de smaak van de lezer. Waarbij meteen de opmerking dat hier voor de overheden wereldwijd een taak is weggelegd om de mens meer van het scherm weg te krijgen richting het papier. Ook misschien wel voor het effectief tegengaan van de toenemende ontlezing. Met het accent op de innerlijke rust dat men als lezer heeft in turbulente tijden. Het hoofd leeg van alle geestelijke en lichamelijke ongemakken nauw samenhangend met de toegenomen reislust en de nooit op houdende globalisering. Wat misschien beter zal lukken met een papieren boek in de hand dan met een ebook. De toekomst zal het leren.
Selexyzebooks
