Home » Ebook »
Schrijven van romans als tijdbestemming of tijdverdrijf? Oftewel van literatuur naar lectuur. Met soms verrassende varianten zoals De zeven zussen van Lucinda Riley. Typisch een schrijfster die zich niet beter voordoet dan ze is: het onderhouden van de lezer. Waar ze alle lof voor verdiend. Daarbij ook nog op bescheiden wijze aan inhoud doet.
Vervelend wordt het echter wanneer het omgekeerde proces zich voordoet: het op een nogal geforceerde manier richting de eigen tijdbestemming gaan pennen. Een proces dat zich als paalrot door het oeuvre een schrijver kan gaan vreten. Zoals bij ene Mulisch ooit. Die literaire pareltjes het licht deed zien, tijd bestemmende romans als Archibald Strohalm, Voer voor psychologen en Het stenen bruidsbed.
De Homerus van het Leidseplein die, zich ergens midden jaren negentig van de vorige eeuw definitief de hemel in wilde schrijven met de ontdekking ervan. Wat een nogal omslachtig boek opleverde. Te veel zinnen die bijzinnen werden voor het bereiken van taalkundig effect. De schimmel der ontlezing tot voedsel dienend. Advies: schrijf alleen als je het ook meent als schrijver, en doe niet alsof, tegen Mulisch inmiddels aan dovemansoren gericht.
Maar gelukkig is er Jeroen Brouwers nog. Een bijna laatste houvast in het boekenland ten tijde van game, tablet en smartphone, waar het gaat om het bewegende aan beeld en niet om de taalkundige stilstand van een al dan niet fraai geformuleerde zin. Nog voor die maar de kans krijgt te verschijnen op een scherm alweer weggeswiped richting het digitale niets. Lezen? Nee, kijken!
Ons met de paplepel ingegoten via de komst van het glazen oog in de huiskamer midden jaren zestig van de o zo vorige eeuw. Het al te platte vlak van een Erres of een Grundig, de diep in de mens zittende gemakzucht op de wenken bedienend (terwijl het gaan van net 1 naar net 2 toch een korte wandeling door de huiskamer vereiste voor het indrukken van een knopje aan de onderkant van het teakhouten omhulsel. De nog uit te vinden afstandsbediening als voorloper van de iPhone).
Ook na sluitingstijd wanneer een zwart wit gespikkelde chaos aan elektronische deeltjes zomaar ineens het netvlies tegemoet schoot (restant van de kosmische oerknal, opgevangen door de weerborstel op het dak, oogbol prikkelende nachtkus, overgaand in het testbeeld, ooit door het REM kanaal op een oud booreiland voor de kust van Scheveningen illegaal opgevuld, Het sprekende paard Mister Ed, inmiddels als genre op legale wijze tot kunst verheven door menig televisiebons).
Snel terug naar het schrijven van romans, van literatuur met een hoofdletter ‘L’. Met als laatste gouden loot aan Brouwers massief bronzen stam: Cliënt E Busken. Oftewel schrijven van romans als innerlijke noodzaak. Gelukkig zit iemand als Marieke Rijneveld ook nog steeds op het goede spoor. Te veel hebben de verkeerde afslag genomen. De tekstverwerker als corrupte verkeersregelaar op het kruispunt van het komende en gaande aan plot. Menig pennenlikker de verkeerde richting wijzend. Het te vaak en tevergeefs de gouden vingers van de dageraad tussen de kieren van de gordijnen in de werkkamer willen zien. Eerst zal uw geest als lezer in duisternis ondergedompeld dienen te worden alvorens het licht der literatuur er de toegang toe krijgt.
Welke schrijver weet nog hoe dat moet: door donkerte en duisternis heen schijnend schrijven, zoals Gerard Reve in De avonden? Weer een stap verder richting een literaire onthoofding. Ja had je maar een vak moeten leren, net zoals ooit J.J. Voskuil. Het Bureau als volumineus leesgeschenk van een uitgedroogd bestaan als academisch kantoorklerk gedurende een groot deel van een zinloos mensenleven. Hoe geleerd ook. Taal als middel bij uitstek tot het verkrijgen van genoegdoening achteraf, als het er niet veel meer toe doet, na het behalen van de pensioengerechtigde leeftijd. Het instituut Volkskunde van de Herengracht verkast naar een leegstaande limonadefabriek in een industriegebied even buiten de stad. Daar had ik Maarten Koning niet snel een vel papier in de typemachine zien draaien voor het van zich af hameren op de toetsen van het doordringende besef der zinloosheid van academische bezigheden.
Maar taal is ook een uiting vol valkuilen, wat maar weer eens blijkt bij het verschijnen van het nieuwe boek van A.F.Th. van der Heijden (De leesportefeuille op romangebied): Stemvorken. Waarbij vergeleken, de hier kortgeleden besproken biografie van Marcia Luyten over koningin Máxima, Moederland, een hoogstandje is van ingehouden schrijfkunst. Helaas ziet de gezette scribent de door hem aan het papier toevertrouwde zinnen voornamelijk als zwaarlijvig. Op een dieet van literaire slagroomsoezen gezette taal, bijeengehouden door de weerhaken van komma’s. Ja dan wordt schrijven van romans een tijdverdrijf in plaats van bestemming.
Zoals het toch ooit begon met de cyclus van de Tandeloze tijd. Bijvoorbeeld de voorloper ervan: De slag om de Blauwbrug. Oftewel de kroningsrellen op 30 april 1980. De Blauwbrug als te nemen obstakel richting de Dam voor het geven van krakers en hun sympathisanten van de doodskus aan de overerfbare monarchie, inmiddels op meer tandeloze wijze uiteengerafeld tot protserig eigen belang.
Ach, die kraakjaren opgelost in een mist van traangas en vervlogen idealen, met als toetje de kroning van een nieuwe koningin. Magistraal beschreven door A.F.Th. De opmaat naar wat de eigentijdse versie van Op zoek naar de verloren tijd van Marcel Proust had moeten worden. Schoolvoorbeeld van een schrijver die dat niet als tijdverdrijf deed. Tijdbestemming in de overtreffende trap.
Z’n gezette laaglandse opvolger, begin jaren tachtig van een eeuw die eeuwen geleden lijkt, op meer bescheiden wijze in de voetsporen tredend van misschien wel de meest invloedrijke schrijver van de twintigste eeuw. Het ene fameuze deel na het andere van de pers rollend. Schrijven als overtreffende trap. De provinciale familie Egberts als laag bij de grondse Guermantes.
Tot de klad erin kwam. Ook ergens halverwege de jaren negentig van de nooit zo vorige eeuw als nu in kale pandemische tijden, waarbij zelfbenoemde filantropen het ware gezicht van de hebzucht tonen, via het bij elkaar graaien (Ja, de wereld graait altijd en eeuwig door!) uit gemeenschapsgeld van een miljoenenvermogen met de verkeerde gezichtsbedekking. Dropshippende knapen uit het koor van de doopsgezinde gemeente.
Soms zou je willen dat Marcus Bakker premier was in plaats van het windvaantje Rutte. De gemiddelde communist had wel raad geweten met die uit de staatsruif jattende christendemocraat. Een paar jaartjes heropvoeden in een wat meer collectivistische omgeving dan de Vinex waaruit de bederfelijke praktijken van die Sywert werden bedreven. Mede opsteller van het verkiezingsprogramma van het CDA (Christenen Denken Anders).
Politiek is net als geld: de varkens vreten het niet. Die vreten ook geen romans. Hoe dik ook. Wat ons terugbrengt bij Stemvorken. Bijna negenhonderd pagina’s. Minder dik dan z’n voorlaatste boek: Kwaadschiks. Dat bijna dertienhonderd door geen normaal mens gelezen pagina’s telt. Schoolvoorbeeld van schrijven om het schrijven (tijdverdrijf). De een doet aan de triatlon en de ander zit achter het inktkanon. Resultaat: het onleesbare van een karrenvracht aan bezwete woorden.
Ook van taalvernieuwing geen sprake, zoals bij Joyce of Proust. Geen taal om de taal per strekkende meter, maar het jezelf als schrijver ter discussie stellen. Joyce door z’n alter ego Stephan Dedalus als gids in het aan een geestelijke verlamming (drank en katholicisme, het ene in het verlengde van het andere) lijdende Dublin te loodsen. Tot Finnegans wake aan ieder soort van lezend optimisme een eind maakt. Kan het genialer?
Proust in z’n met kurk beklede werkkamer het failliet van het menselijk geheugen tot in detail beschrijvend. Het zich voortslepen van de gebeurtenissen in het hoofd van de hoofdpersoon na een ogenschijnlijk onbenullig gebeurtenis als het dopen van een koekje (madeleine) in de thee. Zinnen van soms een bladzijde als de geschreven weergave van los gewoelde herinneringen, zonder aan schrijvend tijdverdrijf te doen. Integendeel: het voorbije van een dun laagje taalkundig platina voorziend.
Maar ook Kafka op geheel eigen wijze bezig met het bestemmen van tijd. Onderwerp: de opkomende en nooit helemaal uit dat deel van Europa verdwenen bureaucratie. In z’n ondoorzichtigheid angstwekkend en vervreemdend. De geschreven nachtmerrie. In Rusland en Wit-Rusland in alle hevigheid weer oplaaiend als nooit helemaal uitgedoofde veenbrand. Hoofdpersoon K uit Het Proces had als passagier in het door het regime van Loekasjenko gekaapte vliegtuig kunnen zitten.
Helaas moet je het als lezer nu eenmaal doen met wat je wordt voorgeschoteld aan schrijven. Stemvorken bijvoorbeeld: een knap geformuleerd taalkundig gebeuren. Wat helaas geen criterium voor kwaliteit is. Wat wel? Misschien oprechtheid? Bijvoorbeeld dat ene magistrale, de ogen opende egodocument: Ik, Jan Cremer. Het meer oprechte schrijven. Goed hier en daar wat aangedikt door de schrijver, maar in de kern een keerpunt vormend in de muffige literatuur van begin jaren zestig van een eeuw die wel duizenden jaren geleden lijkt. Schrijver Cremer zelfs door een puristische zuurpruim als W.F. Hermans geprezen om het authentieke taalgebruik. Geen nuffig geneuzel in een lesbische relatie, maar het op bijna Celiaanse wijze recht toe recht aan beschrijven van de listen en lagen van het leven.
Ten slotte toch maar een fragment uit het niet en wel door mij besproken ebook Stemvorken. Meer niet dan wel. Misschien te veel een purist. Het uiterste vergend van het schrijven van romans.
O, ja de delen van de Tandeloze tijd kunnen sinds kort ook als CO2 emissie verhandeld worden, alleen dan niet in ebook-vorm. Wat wel eens profijtelijk kan zijn gezien de in het voorwoord aangekondigde trits aan nieuwe, het nog schaarse lezende deel van de mensheid, teisterende aan corpulente afleveringen uit de immer uitdijende romancyclus met als subtitel: Schrijven van romans om het schrijven van romans.
Een welgemeend advies aan wat toch onze eigentijdse Couperus is: Ga terug naar je geboortegrond als schrijver. Want daar liggen je wortels.
Fragment uit Stemvorken:
Plotseling vloog ze weer op me af, de rechthoek van zonlicht in. Ik zag nu pas hoe smerig ze was, als een kind dat een hele middag door het grijze zand van een dennenbos gekropen heeft.
Selexyzebooks
