DEUGEN ALS STOPLAP VOOR HET GOEDE EN HET SLECHTE IN DE MENS
De ondertitel van Rutger Bregman’s boek: De meeste mensen deugen, luidt: ‘Een nieuwe geschiedenis van de mens.’ Maar is de geschiedenis die hij vertelt wel zo nieuw? Namelijk de geschiedenis van het deugen. Die is zo oud als de mensheid zelf. Het niet echt deugen dus van de ondertitel. Anders dan bij Serotonine van Michel Houellebecq.
Bregman neemt ons mee op een reis door de geschiedenis van de mensheid, waarvan bijvoorbeeld Nietzsche zei dat daar zowel voor- als nadelen aan kleefden. Niet alleen wat betreft de geschiedenis in het groot, maar ook in het klein op micro-niveau.
Een last die een mens maar al te vaak heeft mee te slepen: het eigen verleden. Zo ook hele landen. Die voldoen dan niet aan het in de loop van vele eeuwen aangelegde criterium van de deugdzaamheid, bijvoorbeeld Nazi-Duitsland.
De Franse filosoof Montaigne schrijft een aantal eeuwen eerder in een van z’n essays over koning Philippus de Tweede van Macedonië (de vader van Alexander de Grote) dat deze een stad voor booswichten had gesticht ver van de andere steden zodat de inwoners daarvan geen nadeel van ze ondervonden. Een beetje als de DDR in het naoorlogse Duitsland. In ieder geval de leiders.
Het verbaasde Philippus toen hij er eens een kijkje gingen nemen dat deze booswichten (dieven en moordenaars) een zeker soort van onderling vertrouwen hadden weten op te bouwen en er sprake was van een vorm van samenleven waarin de een de ander niet voortdurend probeerde te beduvelen of erger. Zo waren er zelfs onderlinge afspraken over een eerlijke verdeling van voedsel en kleding.
Moet je nu zeggen, volgens Rutger Bregman, dat ook booswichten deugen of juist dat deugen een vorm van overleven is? Want als ze elkaar naar het leven hadden gestaan conform hun aard dan konden de booswichten er zeker van zijn dat ze door koning Philippus op bloedige wijze tot de orde waren geroepen. Wat ze waarschijnlijk niet na hadden verteld. Recht en orde werd in die dagen met het zwaard in de hand op bloedige wijze uitgeoefend.
Is deugen daarom niet een vorm van het, bij voorkeur in groepsverband, zich wapenen tegen de wisselvalligheden van het wereldse lot? Samenwerking biedt nu eenmaal een grotere kans op overleven door middel van bijvoorbeeld economisch succes dan het in je eentje verder proberen te komen. Waarbij het maar helemaal de vraag is of het uiteindelijke resultaat, welvaart en voorspoed, wel zo deugdzaam is.
Niet alleen voor wat betreft de lage lonen landen waar een vorm van slavenarbeid is ontstaan ten gunste van bijvoorbeeld de westerse kledingindustrie, maar ook wat betreft het ontregelen van het klimaat. Wat wel eens catastrofaal kan uit pakken.
Dan is iedereen wel lief en aardig voor elkaar, bijvoorbeeld in de rij voor de bagagebalie van Schiphol, niet voordringen, etc., maar de poolkappen smelten er niet minder hard door. Of juist nog harder.
Zou het niet beter zijn wanneer de passagiers slaags raakten met elkaar bij het aan boord gaan van een toeristenvliegtuig? Met als direct gevolg dat het schadelijke dampen uitbrakende monster niet richting Spanje of Portugal vertrekt of met een flinke vertraging. Wat wel zo goed is voor de bossen en heidevelden.
Wat overigens niet alleen voor de luchtvaart geldt. In bijna alle sectoren van de economie: landbouw, industrie, informatica (UBER!) geldt het parool: samen sterk! En dat ‘samen sterk’ kan alleen wanneer men in een team op elkaar kan bouwen. Er vindt dan een interne selectie plaats op basis van vertrouwen en geloofwaardigheid. Eerlijkheid dus. Plus het nodige aan verdraagzaamheid.
De kernwaarden of deugden van het onderlinge menselijke verkeer, in de loop der tijd verheven tot de steunpilaren van onze maakbare wereld. Iets dat jammer genoeg hand in hand gaat met het op de meest efficiënte wijze uitputten van de bodemschatten. Dat de mens deugt kan daarom wel eens in z’n nadeel gaan verkeren.
Misschien is deugen, en in het verlengde ervan gezondheid en welvarendheid helemaal niet zo gunstig op den duur. Niet voor de aarde en niet voor het voorbestaan van de mens als soort.
Er zijn daarom grote kanttekeningen te plaatsen bij de titel en de inhoud van het boek van Rutger Bregman. Maar een groot pluspunt is dat het wel aan het denken zet over het goede en het slechte in de wereld. Wat wel eens tot verrassende en minder aangename conclusies kan leiden.
De meeste mensen deugen is als e-book o.a. te koop bij Libris.
Selexyzebooks
